एक दशकसम्म निधार खाली राखेका परदेशीको कथा

गाउँको आँगनमा फेरि पनि सयपत्री र मखमलीका फूलहरू फुल्न थालेका छन्। देउसी–भैलोका गीतहरू गुञ्जिन थालेका छन्। गाउँका गल्लीहरू बत्तीले झिलिमिली भइरहेका छन्। घरघरमा उत्सवको तयारी छ।

तर यही उत्सवको बीचमा, हजारौं नेपालीहरू भने देशदेखि हजारौँ माइल टाढा, परदेशी भूमिमा आफ्ना प्रियजनलाई सम्झँदै भावुक छन्। कोही पसिना बगाउँदै काममा छन्, कोही नजिकैको जेलभित्र निर्दोष भएर पनि कारावास भोगिरहेका छन्।

रुकुमपूर्वको  एक युवा मदन शेर्पाली (नाम परिवर्तन) ले पनि यस्तै नियतिको सामना गरिरहेका छन्। दशकअघि भाइटीका लगाएर विदेशिएको उनी अझै पनि फर्किन सकेका छैनन्। हरेक तिहारमा दिदीले आँगन सजाउँछिन्, तर निधार भने दस वर्षदेखि रित्तै छ।

रुकुम पूर्वको एक सामान्य किसान परिवारका सन्तान थिए, मदन । घरमा बाबाको उपचारका लागि लिएको ऋण थियो। सानो खेतीबारीले पेट त पालिन्थ्यो तर ऋण तिर्न सकिने अवस्था थिएन। ब्याजले ब्याज जन्माउँदै जाँदा परिवार झन् संकटमा फस्यो।त्यो समय गाउँका धेरै युवाहरूले जस्तै मदनले पनि गल्फ मुलुकको रोजगारीलाई आशाको सहारा माने। उनले गाउँबाट साउदी अरबतर्फको टिकट काटे। बिदाइको दिन, तिहारको बेला नै परेको थियो।

दिदी लक्ष्मीले निधारमा भाइटीका लगाएर बिदाइ दिएकी थिइन्। आँसु, माया, चन्दनको गन्ध र सयपत्री–मखमलीको सुवास मिसिएको त्यो क्षण उनको जीवनकै निर्णायक अध्याय बन्यो। त्यही दिनदेखि उनले परदेशी जीवनको यात्राको सुरुवात गरे।

साउदी अरब पुगेपछि मदनले एक निर्माण साइटमा काम सुरु गरे। बिहानदेखि बेलुकीसम्म तातो घाममा पसिना बगाएर, परिवारको ऋण तिर्ने सपना बोकेर उनले काम गरे। सुरुका महिना सहजै बिते। उनी सोच्थे  एक–दुई वर्षमा ऋण तिरेर गाउँ फर्किन्छु, दिदीको हातबाट फेरि भाइटीका लगाउँछु।तर नियतिले अर्कै मोड तयार पारेको थियो।

एक दिन, उनी काम गरिरहेका बेला, एकजना बङ्गाली सहकर्मी दुई तला माथिबाट खसे। मदनले उसलाई बचाउन दौडे, तर दुर्भाग्यवश सहकर्मीको मृत्यु भयो। घटनाको छानबिन सुरु भयो। भाषा नबुझ्ने, कानुनी प्रणाली फरक हुने र स्थानीय सहकर्मीहरूको बयानको कारण, उनीमाथि “हत्या” को आरोप लाग्यो। निर्दोष हुँ भन्ने कुरा प्रमाणित गर्न सजिलो थिएन। वकिल राख्ने पैसा थिएन, परिवारसँग कानुनी सहयोग पुग्ने अवस्था थिएन। परिणामतः उनी जेल परे। त्यो दिनदेखि आजसम्म दस वर्ष बितिसके। तर उनी अझै पनि निर्दोष साबित हुन सकेका छैनन्।

दस वर्षसम्म उनले दिदीको निधार छोए, न त भाइटीका लगाए। हरेक वर्ष दिदीले आशा गरेर आँगन सजाउँछिन्, माला बनाउँछिन्, तर भाइ फर्किँदैन। माला भित्तामा सुक्छ, निधार रित्तै रहन्छ। मदानको कथा कुनै एक व्यक्तिको मात्र होइन। परदेशी भूमिमा हजारौं नेपालीहरू यस्तै अवस्थाबाट गुज्रिरहेका छन्।
नेपाल सरकारका अनुसार, हाल ४० भन्दा बढी मुलुकका जेलहरूमा हजारौं नेपाली नागरिक छन्। तिनीहरू मध्ये धेरैजसो कानुनी प्रक्रियाको अभाव, वकिलको कमी, भाषा नबुझ्ने कारणले लामो समयसम्म जेलमा बस्न बाध्य छन्।

मानव अधिकारकर्मीहरुका अनुसार नेपाली कामदारहरू विदेशमा सबैभन्दा जोखिमपूर्ण काम गर्छन्, तर कानुनी सुरक्षा पाउँदैनन्। धेरै निर्दोष नेपाली जेलमा अलपत्र परेका छन्। 
गल्फ मुलुकहरूमा विशेषगरी निर्माण साइटमा हुने दुर्घटनामा दोषारोपण गर्ने प्रवृत्ति देखिन्छ। दुर्घटना हुँदा कम्पनीहरूले सजिलै जिम्मेवारी कामदारमाथि थोपर्छन्। त्यसको सिकार हुन्छन्- मदानजस्ता नेपाली कामदार।

गाउँमा अहिले तिहारको चहलपहल सुरु भइसकेको छ। घर–आँगन झल्किन्छ, देउसी–भैलोका गीतहरू गुञ्जिन्छन्। मदानकी लक्ष्मीले यस वर्ष पनि आँगनमा फूल सजाएकी छिन्। उनलाई विश्वास छ । कहिल्यै न कहिल्यै भाइ फर्किन्छ।तर उनी हरेक वर्ष जस्तै यो वर्ष पनि भाइलाई नपाएर भावुक हुन्छिन्। गाउँका दिदी–भाइहरू भाइटीका लगाउँदा, उनको निधारमा आँसु टल्किन्छ।

नेपालमा रहेका परिवारहरूका लागि यो केवल एउटा पत्र होइन । हजारौं घरका साझा पीडाको प्रतीक बनेको छ।यस्ता घटनामा राज्यको कानुनी सहयोग प्रणाली बलियो नहुँदा निर्दोषहरू वर्षौँ जेल पर्छन्। दूतावासहरूले सक्रिय कानुनी सहयोग दिन सके धेरै युवाहरू समयमै छुट्ने थिए।

नेपाल सरकारले वैदेशिक रोजगारमा रहेका कामदारहरूका लागि कानुनी सहयोग कोष बनाएको छ। तर विशेषज्ञहरूका अनुसार, कार्यान्वयन कमजोर छ। धेरैलाई थाहा नै हुँदैन कि कानुनी सहयोग उपलब्ध छ।

दस वर्षपछि पनि मदनको आशा मरेको छैन।  “म निर्दोष छु। म फर्किन्छु। त्यो दिन दिदी  तपाईंको हातबाट भाइटीका लगाउनेछु।” गाउँमा दिदीले यो तिहार पनि भाइको प्रतीक्षामा बिताइरहेकी छिन्। जेलभित्र भाइले आशा बोकेका छन्। तिहार, जसलाई “माया र भेटघाटको पर्व” भनिन्छ, कतिपयका लागि सम्झना, पीडा र प्रतीक्षाको पर्व बन्छ।

मदनको कथा एउटा परिवारको मात्र होइन। यो हजारौं परदेशी नेपालीहरूको सामूहिक कथा हो। उनीहरूले घर छोड्दा बोकेका सपनाहरू, तिहारको सम्झना, अनि निर्दोष भएर पनि पाएको सजाय । यी सबैले वैदेशिक रोजगारका उज्याला र अँध्यारो पाटा दुवै उजागर गर्छ।

तिहारको चमक र मखमली फूलको सुवासबीच, कतै टाढा जेलभित्र एउटा भाइ अझै दिदीको प्रतीक्षामा छ।

दस वर्षदेखि निधार रित्तै‘ तर आशा अझै जीवित छ।

- (लेखक शेर्पाली, नेपाल पत्रकार महासंघ रुकुम पूर्वको उपाध्यक्ष हुनुहुन्छ ।)